کتوزیس چیست و آیا برای بدن مفید است؟

کتوزیس یا کتوز یک وضعیت متابولیک طبیعی است، این فرآیند شامل تولید کتون از چربی و استفاده از آن‌ها برای انرژی به جای کربوهیدرات است. برای قرار گرفتن در شرایط کتوزیس باید یک رژیم بسیار کم کربوهیدرات و پر چربی که با نام کتوژنیک شناخته می‌شود را دنبال کنید.

علاوه بر چربی سوزی سریع، کتوزیس ممکن است مزایای زیادی برای سلامتی مانند کاهش تشنج در کودکان مبتلا به صرع داشته باشد.

مبحث کتوزیس بسیار پیچده است، اما در این مقاله خواهیم آموخت کتوزیس چیست و چگونه می‌تواند به ما کمک کند.

کتوزیس چیست؟

کتوزیس شرایط متابولیکی است که بیشتر سوخت مورد نیاز بدن از چربی تهیه می‌شود. این شرایط زمانی روی می‌دهد که دسترسی به گلوکز(قند خون – منبع سوخت مورد استفاده بسیاری از سلول‌های بدن است) محدود می‌شود. کتوزیس اغلب با رژیم غذایی بسیار کم کربوهیدرات و کتوژنیک مرتبط است. همچنین این شرایط در زمان بارداری، دوران کودکی، روزه و گرسنگی روی می‌دهد.

برای قرارگیری در شرایط کتوزیس افراد بطور کلی باید کمتر از ۵۰ گرم و برخی مواقع به میزان ۲۰ گرم کربوهیدرات در روز دریافت کنند. برای رسیدن به این میزان باید از رژیم غذایی خود مقادیری کربوهیدرات مانند غلات، شیرینی و نوشیدنی‌های قندی و همچنین مواد نشاسته‌ای مانند سیب زمینی و دیگر مواد غذایی مانند میوه و حبوبات را محدود کنید.

زمانی که در رژیم غذایی بسیار کم کربوهیدرات هستید، سطح هورمون انسولین کاهش پیدا کرده و اسید‌های چرب به میزان زیادی از ذخایر چربی بدن آزاد می‌شوند. بسیاری از این چربی‌ها به کبد منتقل شده، جایی‌که آنها اکسیده و به کتون‌ها(یا بدن کتون که از سه مولکول محلول در آب) تبدیل می‌شوند. این مولکول‌ها قادر به تامین انرژی بدن هستند.

برخلاف اسید‌های چرب، کتون‌ها قادر به عبور از سد خونی مغز و تامین انرژی برای مغز در زمان غیبت گلوکز هستند.

کتون‌ها می‌توانند انرژی مورد نیاز مغز را تامین کنند

یکی از سوتفاهم‌های رایج تاثیر عدم مصرف کربوهیدرات‌های خوراکی بر روی عملکرد مغز می‌باشد، با این حال حقیقت دارد که مغز گلوکز را ترجیح داده و برخی از سلول‌های درون مغز تنها از گلوکز به عنوان سوخت استفاده می‌کنند. اما میزان زیادی از مغز می‌تواند از کتون‌ها به عنوان سوخت استفاده کند، مانند زمان گرسنگی یا رژیم غذایی کم کربوهیدرات.

در حقیقت تنها بعد از ۳ روز گرسنگی، مغز ۲۵% انرژی مورد نیاز خود را از کتون‌ها دریافت می‌کند. گرسنگی برای طولانی مدت موجب افزایش این میزان به ۶۰% می‌رسد. به علاوه، بدن شما می‌تواند از پروتئین به تولید میزان کمی گلوکز مورد نیاز برای مغز در زمان کتوزیس اقدام نماید. این پروسه با نام نوگلوکززایی نامیده می‌شود.

کتوزیس و نوگلوکززایی کاملا قادر به برآورده کردن انرژی مورد نیاز مغز هستند.

کتوزیس با کتواسیدوزیس یکسان نیست

افراد اغلب کتوزیس با کتواسیدوزیس را اشتباه می‌گیرند.

درحالی‌که  کتوزیس بخشی از سوخت و ساز عادی است، کتواسیدوزیس شرایط سوخت و ساز خطرناکی است که اگر درمان نشود موجب مرگ می‌شود.

در کتواسیدوزیس، جریان خون با طغیان میزان بسیار زیادی گلوکز(قند خون) و کتون‌ها در آن بوجود می‌آید، زمانی این اتفاق رو می‌دهد موجب اسیدی شدن خون شده که بسیار مضر است.

کتواسیدوزیس اغلب با افرادی که دیابت نوع ۱ کنترل نشده دارند در ارتباط بوده و به میزان کمتری در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ در ارتباط است.

همچنین سوءمصرف شدید الکل ممکن است موجب کتواسیدوزیس شود.

تاثیرات بر روی صرع

صرع یک اختلال مغزی است که با تشنج‌های تکراری شناخته می‌شود. این بیماری بسیار معمولی عصبی است که حدود ۷۰ میلیون نفر در سراسر جهان تحت تاثیر آن قرار دارند.

برای اکثر بیماران، داروهای ضد تشنج می‌تواند به کنترل تشنج‌ها کمک کند. اما با وجود استفاده از این داروها، حدود ۳۰% از بیماران همچنان تشنج را تجربه می‌کنند.

در اویل دهه ۱۹۲۰ رژیم کتوژنیک به عنوان یک درمان برای صرع در افرادی که به درمان دارویی پاسخ نمی‌دادند معرفی شد.

این رژیم در درجه اول برای کودکان مورد استفاده قرار گرفت، برخی مطالعات نشان داد که این رژیم مزایای قابل توجهی دارد. بسیاری از کودکان مبتلا به صرع در رژیم کتوژنیک کاهش قابل توجه حملات صرع داشته و برخی از آنها بطور کامل درمان شدند.

تاثیرات بر روی کاهش وزن

رژیم کتوژنیک یکی از رژیم‌های محبوب برای کاهش وزن است که توسط علم پشتیبانی می‌شود. در حقیقت مطالعات زیادی از کاهش وزن بیشتر این رژیم نسبت به رژیم غذایی کم چربی را نشان می‌دهند.

یک مطالعه نشان داد که رژیم غذایی کتوژنیک در مقایسه با رژیم کم چربی و رژیم با کالری محدود ۲٫۲ برابر بیشتر کاهش وزن را درپی دارد.

علاوه بر این، در رژیم کتوژنیک مردم تمایل دارند که احساس گرسنگی کمتر و احساس سیری بیشتری را در این نوع رژیم داشته باشند که با کتوزیس وابسته است. معمولا این رژیم نیازی به محاسبه کالری ندارد.

دیگر مزایای کتوزیس برای سلامتی

کتوزیس و رژیم‌های کتوژنیک ممکن است دیگر مزایای درمانی داشته باشد. در حال حاضر مطالعات برای درمان گسترده انواع بیماری‌ها مورد استفاده قرار گیرد.

بیماری‌های قلبی

کاهش کربوهیدرات دریافتی به منظور دستیابی به شرایط کتوزیس ممکن است موجب بهبودی بیماری‌های قلبی از طریق کاهش فاکتورهایی مانند تری گلیسیرید خون، کلسترول کل و کلسترول HDL(کلسترول خوب) شود.

دیابت نوع ۲

بهبود رژیم غذایی ممکن است به بهبود حساسیت به انسولین تا ۷۵% شود و برخی دیابتی‌ها قادر به کاهش یا قطع کامل داروها باشند.

سندرم متابولیک

رژیم کتوژنیک می‌تواند به بهبود تمام علائم اصلی سندرم متابولیک شامل تری گلیسیرید بالا، افزایش فشار خون و چربی‌های بیش از حد ناحیه شکمی منجر شود.

بیماری آلزایمر

رژیم کتوژنیک ممکن است برای بیماران مبتلا به بیماری آلزایمر مفید باشد.

سرطان

برخی مطالعات نشان می‌‎دهد که رژیم کتوژنیک ممکن است در درمان سرطان کمک کند، احتمالا به کمک گرسنگی(عدم دریافت گلوکز) توسط سلول‌های سرطانی می‌باشد.

بیماری پارکینسون

یک مطالعه کوچک نشان داد که علائم بیماری پارکینسون پس از ۲۸ روز رعایت رژیم کتوژنیک بهبود یافته است.

آکنه

شواهدی وجود دارد که این رژیم غذایی می‌تواند شدت و پیشرفت آکنه را کاهش دهد.

آیا کتوزیس تاثیرات منفی بر روی سلامتی دارد؟

چند عارضه جانبی بالقوه وجود دارد که ممکن است پس از کتوزیس و رژیم‌های کتوژنیک تجربه کنید.

این عوارض شامل سردرد، خستگی، یبوست، سطح کلسترول بالا و بوی بد دهان می‌شود.

با این حال، بسیاری از علائم موقت هستند و باید ظرف چند روز یا چند هفته ناپدید شوند.

همچنین برخی از کودکان مبتلا به صرع در این رژیم غذایی دچار سنگ کلیه شده‌اند.

اگرچه بسیار نادر است، تعدادی از زنان شیرده موجب قرارگیری در شرایط کتواسیدوزیس شده‌اند که احتمالا علت آن رژیم غذایی کم کربوهیدرات یا رژیم کتوژنیک بوده است.

افرادی که داروهای کاهش قند مصرف می‌کنند باید قبل از شروع رژیم غذایی کتوژنیک با پزشک معالج مشورت کنند، زیرا ممکن است دوز دارو کاهش یابد.

برخی مواقع رژیم‌های غذایی کتوژنیک کم فیبر هستند. به همین دلیل باید مواد غذایی حاوی فیبر مثل سبزیجات کم کربوهیدرات به میزان کافی میل کنید.

پس از تمامی این صحبت‌ها کتوزیس برای افراد سالم امن است. با این وجود برای همه مناسب نخواهد بود. بعضی از افراد ممکن است در شرایط کتوزیس احساس خوب و انرژی کافی داشته باشند و برای برخی دیگر احساس بدبختی!

کلام آخر

کتوزیس یک حالت طبیعی متابولیک است که می‌تواند با رژیم غذایی کتوژنیک بدست آید.

مزایای سلامتی متعددی دارد، از جمله کاهش وزن، کاهش قند خون و کاهش تشنج در کودکان مبتلا به صرع.

با این حال، دنبال کردن یک رژیم سخت گیرانه برای تحریک کتوزیس بسیار سخت بوده، به علاوه برخی افراد تاثیرات منفی این رژیم یا حتی احساس خوبی نسبت به این رژیم ندارند.

در نهایت کتوزیس برای همه افراد مناسب نیست، اما مزایای قدرتمندی دارد و برای برخی افراد مناسب است.